Scheiden doet lijden: hoe vang je je kind(eren) op?

Een scheiding is een pijnlijke ervaring die een stroom gevoelens met zich meebrengt. Als vader of moeder bots je naast je eigen verwarring ook op het verdriet en de vraag om steun van je kinderen. In samenwerking met De ScheidingsConsulenten geven wij hier een aantal richtlijnen die kunnen helpen in de communicatie tussen ouders en kinderen.

Bijdrage teksten: Diana Evers, Hilde Wellens, Marleen Van Schoor, Maruschka Huybrichs

Een scheiding betekent voor een kind dat het ziin gezin verliest. Een breuk met de vertrouwde omgeving waarin het opgroeide. Voor een kind breekt hierdoor een moeilijke periode aan van aanvaarding en verwerking. Een verwerkingsproces dat hoe dan ook hevige emoties met zich meebrengt. ledere scheiding wordt door elk kind anders ervaren. Voor sommige kinderen betekent de gezinsbreuk een ontzagwekkend verlies. Anderen ervaren misschien een soort van opluchting, omdat de scheiding een einde maakt aan eindeloze ruzies. Voor het ene kind betekent de scheiding dat het een ouder verliest. Voor een ander dat het voortaan zal leven in twee huizen, eventueel in twee gezinnen. Zeker is dat bij een scheiding er voor een kind een aantal zekerheden wegvallen en dat het hulp nodig heeft bij het hanteren van een massa verwarrende, vaak tegenstrijdige gevoelens.

Het geven van uitleg aan je kinderen is moeilijk. Je raakt immers ook aan je eigen verdriet en pijn. Als ouder ben je bovendien vaak bang om iets verkeerd te zeggen. Je hebt angst dat je kind zich door jouw schuld nog ellendiger zal voelen. Maar je kind zal er wel bij varen als je het bestaan van zijn verdriet en pijn erkent, want je laat oprechte zorg en genegenheid blijken. Op die manier ben je een steun en laat je merken dat het niet alleen staat.
 
Wanneer je als koppel besloten hebt om te scheiden, kan je veel zorgen bij je kinderen vermijden door hen tijdig in te lichten over de scheiding. Voor de kinderen is het immers erg belangrijk om te weten wat er aan de hand is en wat er staat te gebeuren? Dit gesprek doe je als ouders best samen. En het is belangrijk dat je dit tijdig doet. Niet de dag voor de feitelijke breuk. Je kinderen hebben ook recht op een periode van voorbereiding. Een periode waarin ze vragen kunnen stellen en hun twijfels duidelijk mogen verwoorden. Als ouders heb je dan ook betere kansen om de kinderen gerust te stellen en hun eerste reacties op te vangen.

Leg hen uit waarom jullie gaan scheiden. Wat gaat er gebeuren? Wanneer? Bij wie zullen ze wonen en wanneer zullen ze bij de andere ouder zijn? Is het omdat mama en papa niet meer met elkaar kunnen praten, omdat ze altijd ruzie maken, omdat ze elkaar niet graag meer zien. Geef eenvoudige antwoorden die kinderen kunnen begrijpen. Kinderen hebben vaak de fantasie dat hun ouders uit elkaar gaan omdat zij lastig zijn. Het is belangrijk aan kinderen heel duidelijk te maken dat zij geen schuld hebben aan de scheiding.
 
Maak eveneens duidelijk dat jullie besluit onherroepelijk is. Hierdoor vermijd je dat je kinderen zinloze maar pijnlijke pogingen ondernemen om jullie te verzoenen. Geef aan je kinderen de boodschap dat ouders van elkaar scheiden, maar dat ouders nooit van hun kinderen kunnen scheiden. Bij het geven van de reden voor de scheiding verzeker je hen herhaaldelijk dat zij geen bijdrage of invloed hadden op jullie beslissing. Wanneer je geen verklaring geeft zal je kind er zelf één verzinnen en zichzelf (zoals gezegd) een rol toekennen in het gebeurde. Zo voorkom je dat zij zich schuldig of angstig gaan voelen.
 
Kinderen hebben tijd en ruimte nodig om de gebeurtenis te verwerken. Het is belangrijk dat je hen blijvend ondersteunt en uitnodigt om hierover te praten. Kinderen komen vaak terug op vorige vragen of komen met nieuwe vragen. Geef hen uitleg telkens als ze erom vragen, zo vaak als zij het zelf willen, zo vaak als ze het zelf aangeven. Beperk je antwoorden tot de vragen van de kinderen en vertel niet teveel ineens. Hoe meer de kinderen vragen hoe beter.

Net als jij zijn je kinderen boos, verdrietig en voelen ze zich machteloos. Het grote verschil zit 'm in de manier waarop ze die emoties tonen. Voor kinderen is het immers nog moeilijker om over hun gevoelens te praten. Veeleer tonen ze wat ze voelen, maken ze hun ontreddering of kwaadheid kenbaar via hun gedrag. Zoals gezegd reageert elk kind anders op een scheiding. Dit hangt zowel af van het waarom van de breuk als van hun geslacht of leeftijd. Daarnaast wordt er een onderscheid gemaakt tussen reacties die onmiddellijk volgen op de scheiding en die op langere termijn voorkomen. Kinderen die b.v. na drie jaar nog problematisch reageren op zaken verwant met de scheiding, vertellen eigenlijk dat ze het verlies nog niet verwerkt hebben. Onderzoek heeft uitgewezen hoe belangrijk de hulp is die ouders vanaf het eerste moment aan hun kinderen bieden. Voldoende ondersteuning en hulp van hun ouders betekent vaak dat de kinderen op een goede manier leren omgaan met de scheiding. Als je als ouder de reacties van je kind begrijpt, ben je beter in staat om hen te helpen. Hieronder staan we even stil bij vaak voorkomende reacties van kinderen en jongeren. De leeftijden zijn slechts ruwe aanduidingen, er bestaan immers grote individuele verschillen.
 
Van 2 tot 5 jaar

Kleuters reageren tegelijk boos en bedroefd.  Als reactie op de breuk kunnen deze kinderen zich terug jonger gaan gedragen dan hun Ieeftijd (regressie). Ze gaan b.v. terug hun speen of knuffel vragen, of willen zoals vroeger gevoerd worden. Ze ervaren ook een groter gevoel van angst en onveiligheid. Iets wat tot uiting komt in nachtmerries, bedplassen en angst om van de ouder weg te gaan. Je kan je kind helpen door steeds weer te zeggen dat je als vader/moeder niet bij hen zal weggaan. Een boodschap die enkel kracht en geloofwaardigheid krijgt als ze voldoende herhaald wordt. De angst bij deze kinderen om hun ouders te verliezen is immers groot.
 
Van 6 tot 8 jaar
 
Verdriet en gemis kleuren de reactie van deze Ieeftijdsgroep. Een gevoel van afwijzing door de afwezige ouder zet hen aan het tobben. Ze kunnen het maar niet begrijpen. Ze zijn vaak verward en afwezig. Zich op iets concentreren is moeilijk voor hen. Samengevat kan gesteld worden dat deze kinderen van streek zijn, jongens meer dan meisjes. Begrip, troost en nabijheid door actief te luisteren kunnen zorgen voor de broodnodige geruststelling en veiligheid.

Van 9 tot 12 jaar

ln deze leeftijdsfase reageren kinderen vooral boos. Woedend op beide ouders of op de ouder die weggaat. Ze zijn geneigd partij te trekken voor één ouder en lopen zo het risico in het gevecht van de ouders terecht te komen. Daarnaast is het opvallend dat deze kinderen soms overdreven zorgen voor het welzijn van een ouder. Datgene waf ze zelf nodig hebben of leuk vinden, bv. eten of ontspanning, willen ze daarvoor zelfs opofferen. Het ene moment gedragen deze kinderen zich hulpeloos, het andere dan weer erg opstandig. Vooral jongens kunnen behoorlijk agressief worden. ln die situaties is het belangrijk om grenzen te blijven stellen. Duidelijkheid vergroot immers hun gevoel van veiligheid. Al moet je hierbij wel steeds verwoorden dat je hun gevoelens van kwaadheid begrijpt.
 
Pubers (13 tot 16 jaar)

Pubers reageren heel verschillend op de scheiding van hun ouders. Deels omdat ze op die leeftijd in een fase van losmaking zitten. Ze proberen zich onafhankelijker op te stellen ten opzichte van het gezin. Zij nemen meer verantwoordelijkheid op en hebben hun ouders al minder nodig. Dit maakt het hen wat gemakkelijker om de scheiding te accepteren en er goed mee om te gaan. Het gevaar dat deze jongeren de afwezige ouder gaan vervangen en steun en toeverlaat worden voor jongere broers en zusjes is echter reëel. De druk op hun schouders kan hierdoor te groot worden. Ook kunnen pubers zich echt verraden voelen door de scheiding. Sommigen reageren boos en maken zich los van het gezin. Zij willen zich niet meer laten "opvoeden" en gaan vroegtijdig experimenteren met hun verworven vrijheid, ondermeer op relationeel en seksueel vlak. Anderen raken depressief, trekken zich terug van leeftijdgenoten en gezin. Ze verliezen hun interesses, plannen en ambities voor een eigen toekomst. Zij stellen zich stoer en ongenaakbaar op en zijn moeilijk te benaderen.

Jong adolescenten (+ 16 jaar)

Jong adolescenten zijn erg bezig met hun eigen toekomst. De scheiding van hun ouders confronteert hen sterk met de realiteit van relaties en mislukking. Ze stellen zich vragen over hun eigen relaties, weten niet waarin ze nog kunnen geloven en twijfelen over de zin van dit alles. Sommigen willen hierdoor absoluut bewijzen dat ze het beter doen dan hun ouders. Anderen durven zich niet te engageren en worden bang
van partner- en ouderschap, Het is belangrijk dat deze jongeren hun eigen ervaringen en meningen kunnen uitwisselen met Ieeftijdgenoten. Dit kan hun eigen, vaak strakke opvattingen wat nuanceren en
bijsturen.

Vaak betekent scheiding verhuizen. Je kind komt terecht in een nieuwe omgeving. Het sociale netwerk, de vertrouwde school, familie, vrienden vallen geheel of gedeeltelijk weg. ln die situatie is het belangrijk om zoveel mogelijk vertrouwde contacten te behouden. Bv. die met grootouders en/of andere familieleden. Wanneer deze geen partij kiezen, kunnen zij een dubbele rol vervullen. Enerzijds vormen ze de brug naar het vertrouwde verleden. Anderzijds vormen ze een soort van oase: het ontbreken van de tweestrijd vermindert de spanning bij je kinderen.
 
Na een scheiding gaat bijna ieder gezin er financieel op achteruit. Het inkomen vermindert, de huisvestingskosten moeten vaak door één loon gedragen worden en ook het verdelen van de inboedel heeft financiële consequenties. Doordat je apart gaat wonen gebeurt het ook vaker dat je kinderen iets vergeten. Op maandagmorgen blijkt bv. dat de nodige schoolboeken of turnkledij nog bij je ex-partner liggen. Goede afspraken en begrip zijn hier nodig om vervelende spanningen te vermijden.

Een absoluut te vermijden valkuil bij echtscheiding is je kind vragen om partij te kiezen. Je vraagt hier om een onmogelijke keuze te maken. Vanwege de boosheid op je ex-partner kan het gebeuren dat je ergens verlangt dat ook je kinderen een standpunt innemen. Maar geen enkel kind kan deze keuze maken zonder vroeg of laat innerlijk verscheurd te worden. Kinderen willen een relatie met beide ouders. Kinderen houden van hen allebei en kiezen voor de één is afwijzen van de ander. Het is inderdaad niet altijd gemakkelijk om vast te stellen dat je kind evenveel belangstelling toont voor jou als voor je ex-partner. Probeer hiervoor toch begrip op te brengen. Het mag zeker niet leiden tot allerlei bedoelde of onbedoelde boodschappen die je ex zwart maken of doodverven. Voor het kind blijven jullie, ondanks je woede en teleurstelling, beiden ouder.
 
Het is zodoende essentieel om je kinderen buiten de conflicten te houden. De schuld niet op de ander te schuiven is hierin een invloedrijk aspect. Je kan hierbij de hulp van grootouders, leraren en andere belangrijke volwassenen inroepen. Vraag hen om zich neutraal op te stellen. Kinderen hebben het nodig dat dergelijke personen hen onvoorwaardelijk steunen.

Tijdens de scheiding is het niet altijd simpel om de touwtjes in handen te blijven houden. Vaak ben je zelf van slag en de kinderen gedragen zich veeleisend en opstandig. Sommige ouders zien zichzelf genoodzaakt om nieuwe vaardigheden aan te leren. De partner die voorheen zorgde voor structuur en duidelijkheid is er niet meer. Omdat het niet eenvoudig is om gepast te reageren op deze nieuwe situatie, volgen hieronder enkele richtlijnen:
 
Maak steeds duidelijk welk gedrag is toegestaan en welk niet. Vertel ook telkens waarom je een bepaalde regel stelt, wat je precies van hen verwacht en wat de gevolgen van een overtreding zijn. Zie erop toe dat je kinderen deze regels naleven. Dit vraagt zowel controle als consequentie. Ga dus na of een regel werd nageleefd en hanteer regels die dag na dag duidelijk zijn.

Deze discipline is onhaalbaar en ondenkbaar zonder je beschermende warmte. Strikt of duidelijk zijn heeft enkel zin als je tegelijkertijd laat zien én horen dat je om hen geeft. Kinderen luisteren overigens beter naar warme en gevoelige ouders dan naar ouders die autoritair of afstandelijk zijn.
 
Je kinderen waarderen het als je met hen de regels bespreekt. Hun een eigen inbreng geven in het maken van afspraken verrijkt en vergemakkelijkt het naleven ervan. Geef ze zodoende de kans om alternatieven of suggesties naar voren te schuiven.

De ScheidingsConsulenten werkt nauw samen met een aantal experten en instanties teneinde mensen die willen scheiden nog beter te kunnen helpen. Voor meer informatie kan je terecht op de website of op het nummer 0800/99 161.

Vader verliefd van Mieke van Hooft (Uitgeverij Holland)

Vrolijk boek over het moeilijke thema van een vader die opnieuw verliefd wordt en het leren kennen van de nieuwe partner en diens kinderen. Een gevoelig en toch grappig boek over nieuwe relaties en nieuwe vrienden.

Ik woon in twee huizen van Marian De Smet (Uitgeverij Clavis)

Ik ben Nina. Ik woon in twee huizen. In het ene huis woont papa. In het andere woont mama. En ik woon in allebei. Soms bij mama, en soms bij papa.

Dit boek, waarin de sfeervolle illustraties de tekst aanvullen, brengt de moeilijke momenten en het gemis eerlijk in beeld. Nina’s herkenbare relaas kan andere kinderen een hart onder de riem steken. Want de liefde tussen mama en papa is misschien niet eeuwigdurend maar die van mama en papa voor hun kind wel.

Blijven ze nog lang van Ute Krause (Uitgeverij Clavis)

Een ongelooflijk humoristisch verhaal dat niemand onberoerd laat en op een leuke manier laat zien hoe iedereen uiteindelijk zijn plekje vindt binnen een nieuw samengesteld gezin.